درمان ضایعه مغزی امکان پذیر است؟ علت بروز ضایعه مغزی

“Brain lesion” یا همان “ضایعه مغزی” می‌تواند با اندازه‌های کوچک، متوسط یا بزرگی که دارد به بخش‌های گوناگون مغز انسان آسیب وارد کند و عملکرد طبیعی آن بخش‌ها را مختل کند. ضایعه مغزی در حقیقت یک نوع بافت غیر طبیعی به وجود آمده در مغز انسان است که در تصاویر مربوط به سی تی اسکن مغز یا حتی MRI خود را به شکل لکه‌های سفید رنگ نشان می‌دهد. این لکه‌های سفید رنگ ناشی از التهاب، نقص یا تخریب سلول‌های مغزی بافت مغز هستند.

همان طور که می‌دانید مغز انسان وظیفه کنترل حرکات بدن، تصمیم‌گیری، ادراکات، حافظه، گفتار و … را بر عهده دارد، انجام هر کدام از این وظایف یاد شده‌ی مغز بر دوش قسمت‌های مختلفی از مغز است، بی‌شک هر چهار لوب مغز وظایف بسیار مهمی را بر عهده دارند که اگر هر کدام از این لوب‌ها با آسیب رو به رو شوند به اصطلاح ضایعه مغزی ایجاد شده است که طبیعتا پس از آن، عملکرد طبیعی مغز با مشکلات کوچک و بزرگی رو به رو خواهد شد.

طبق مطالعات به عمل آمده در موارد مشابه دیده شده است که ضایعه مغزی در مراحل ابتدایی بسیار کوچک بوده و حتی علائم مشخصی نیز ایجاد نمی‌کند اما با گذشت زمان و پیشرفت این عارضه، علائم و اثرات ضایعه مغزی خود را نمایان می‌کند و عملکرد صحیح مغز را مختل می‌سازد.

همان طور که در چند سطر ابتدایی خاطر نشان کردیم، ضایعه مغزی با پیدایش لکه‌هایی در مغز انسان همراه است، این لکه‌ها انواع مختلفی دارند و با توجه به قسمتی که در مغز شروع به پیدایش و رشد کرده‌اند می‌توانند دارای ابعاد گوناگونی باشند. این نکته را به یاد داشته باشید که تمامی این لکه‌ها مضر و خطرناک نیستند، برخی از انواع لکه‌های مغزی بی‌ضرر هستند و علائم و تاثیرات کم و محدودی نیز دارند اما در آن روی سکه انواعی از لکه‌های مغزی نیز وجود دارند که می‌توانند به شدت عملکرد طبیعی مغز را تحت تاثیر قرار داده و آسیب‌های بزرگی را وارد نمایند.

اگر در MRI لکه‌های سیاه توسط پزشک تشخیص داده شود، وجود این لکه‌ها به معنای وجود خونریزی مغزی است. عمدتا این عارضه زمانی رخ می‌دهد که به سر ضربه شدیدی وارد شده باشد، البته در مواردی نیز دیده شده است که خونریزی عروق مغزی یا حتی عوارض بعد از جراحی ناحیه سر نیز باعث ایجاد خونریزی مغزی می‌شوند. وجود لکه‌های سیاه در مغز خبر خوبی نیست و نشانه‌ی خطرناکی به حساب می‌آید، جهت درمان و کنترل وضعیت به وجود آمده حتما نیاز به ارزیابی و تشخیص دقیق پزشک متخصص مغز و اعصاب است.

زمانی که MRI خبر از وجود لکه‌های سفید در مغز می‌دهد، حجم آب و مواد سیال دیگری که بافت مغز را تشکیل می‌دهند با تغییراتی همراه شده‌اند. شاید برای شما این سوال پیش آید که علت وجود این لکه‌های سفید چیست؟ در پاسخ باید اذعان کنیم که ظاهر شدن این لکه‌ها ارتباط مستقیمی با التهاب یا آسیب سلول‌های مغزی دارد.

موارد زیر هر کدام می‌تواند از دلایل ایجاد لکه سفید در مغز باشد:

• ضربه شدید به جمجمه
• میگرن پیشرفته
• بیماری اچ آی وی
• بیماری ام اس
• لوپوس
• سکته خاموش
• لنفوم

همان طور که از نام آن پیداست این حالت در زمان تولد یا در دوران جنینی در ناحیه مغز نوزاد ایجاد می‌شود. ضایعه مغزی مادرزادی عمدتا به عوامل ژنتیکی وابسته است اما در مواردی عفونت‌ها و عوامل محیطی نیز در بروز این مشکل تاثیر به سزایی دارند. توجه داشته باشید که ضایعه مغزی مادرزادی می‌تواند بر توانایی‌های ذهنی و حتی جسمی نوزاد تاثیرات مخربی به جای بگذارد و مشکلات عدیده‌ای در رفتار، گفتار و حرکات نوزاد ایجاد نماید.

عوارض یک ضایعه مغزی می‌تواند بر حسب شدت ضربه وارده به جمجمه، مکان آسیب دیده و نوع ضربه متفاوت باشد. اگر بخواهیم به شایع‌ترین عوارض یک ضایعه مغزی اشاره کنیم باید موارد زیر را در نظر بگیریم:

• بروز مشکلات جدی در حافظه کوتاه یا بلند مدت
• ایجاد اختلال در انجام مهارت‌های تمرکزی
• ایجاد اختلال در حفظ تعادل و تنظیم حرکات بدن
• بروز مشکلات بینایی
• ایجاد اختلال در روند تصمیم‌گیری و یادگیری
• بروز مشکلات بویایی / شنوایی
• بروز حس استرس و اضطراب، افسردگی (ایجاد تغییرات خلق و خو و رفتاری)

پزشکان متخصص برای تایید یا رد ضایعه مغزی در بدن فرد در گام نخست به سراغ معاینات فیزیکی خواهند رفت. در گام بعدی علائم فرد را با روش‌های گوناگون خواهند سنجید تا نوع ضایعه مغزی وارد شده به فرد را تشخیص دهند :

• تست سی تی اسکن یا MRI جهت تشخیص وجود لکه در مغز
• تماس پوست بدن با اشیا سرد و گرم (این کار برای تشخیص دقیق محل ضایعه مغزی صورت می‌گیرد)
• CSF (برداشتن مایع مغزی – نخاعی)، جهت تشخیص عفونت در فضای مغز یا وجود پروتئین‌های غیر نرمال

ضایعه مغزی می‌تواند به علل مختلفی ایجاد شود، در ادامه مقاله قصد داریم تا شایع‌ترین علل پیدایش ضایعه مغزی را بررسی کنیم:

تروما و پیدایش ضایعه مغزی

تروما یکی از شایع‌ترین دلایل ایجاد ضایعه مغزی است که می‌تواند ارتباط موثر میان سلول‌های مغزی را از بین برده و قطع کند.

التهاب مغزی و پیدایش ضایعه مغزی

زمانی که به جمجمه آسیب شدید وارد می‌شود، به دنبال آن خونریزی مغزی اتفاق می‌افتد. این خونریزی بر حسب مکان برخورد ضربه و شدت آن می‌تواند در فضای اطراف بافت مغز یا بافت مغز رخ دهد. افزایش فشار در جمجمه با افزایش میزان لخته خون رابطه مستقیم دارد و با بزرگتر شدن لخته خون، فشار جمجمه افزایش پیدا می‌کند و به اصطلاح مغز بیش از پیش تحت فشار قرار می‌گیرد.

التهاب مغزی و پیدایش ضایعه مغزی

یکی دیگر از علل ایجاد ضایعه مغزی، مبتلا شدن به عفونت است. دو بیماری انسفالیت و مننژیت که به علت آلوده شدن مغز به عفونت انگلی و سایر عفونت‌ها ظاهر می‌شوند می‌توانند باعث ایجاد التهاب در مغز شده و عملکرد صحیح آن را مختل کنند. شایان ذکر است که در موارد حاد ابتلا به عفونت، آبسه مغزی نیز دیده شده است که علائم دردناکی نیز به همراه دارد.

بیماری‌های التهابی و پیدایش ضایعه مغزی

بیماری‌های التهابی که بدن انسان با ابتلا به آن‌ها دچار ضعف و نقص در سیستم ایمنی می‌شود می‌توانند زمینه ساز پیدایش ضایعه مغزی شوند، از شایع‌ترین این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

• آرتریت روماتوئید
• آمیلوئیدوز
• سارکوئیدوز
• بیماری التهابی روده

تومور و پیدایش ضایعه مغزی

تومورهای به وجود آمده از سلول‌های مغزی و تومورهای سایر اندام‌هایی که روند گسترش و رشدشان به سمت مغز بوده می‌توانند زمینه ساز پیدایش ضایعه مغزی شوند. با پیدایش تومورها و رشد آن‌ها شاهد اختلال شدید در سلول‌های مغزی هستیم و رفته رفته عملکرد صحیح این سلول‌ها دچار مشکل می‌شود. در موارد دیگری نیز تومور فضای مغز را اشغال می‌کند و نتیجه این موضوع ایجاد تورم در ناحیه مغز است. تورم در این ناحیه سلول‌های مغزی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و عملکردشان را با اختلال رو به رو می‌کند.

خون رسانی ناکافی به مغز و پیدایش ضایعه مغزی

یکی دیگر از مواردی که سبب پیدایش ضایعه مغزی می‌شود را می‌توان خون رسانی ناکافی به مغز دانست که می تواند دلایل گوناگونی داشته باشد. انفارکتوس یا سکته مغزی مهمترین دلیل ایجاد این عارضه است.

فلج مغزی و پیدایش ضایعه مغزی

این عارضه بیشتر در نوزادان دیده می‌شود و یکی از علل اصلی پیدایش آن، عدم اکسیژن رسانی کافی به نوزاد است. جالب است بدانید که ضایعه مغزی در نوزادان در دو مرحله زمانی احتمال وقوع بیشتری دارد، یکی در رحم مادر پیش از تولد و دیگری در ادامه‌ی دو سال ابتدایی اول زندگی که به دلیل بیماری یا جراحت اتفاق می‌افتد.

آسیب رسیدن به هر کدام از بخش‌های مغز علائم متفاوتی را می‌تواند به همراه داشته باشد که در ادامه این مقاله به صورت خلاصه و تیتروار به علائم ضایعه مغزی اشاره خواهیم داشت:

لوب تمپورال
در قسمت لوب تمپورال مغز، اگر آسیب شدید وارد شود یا عملکرد سلول‌های مغزی این بخش مختل شود، یکی از شایع‌ترین مشکلاتی که وجود می‌آید اختلال در شنوایی و گفتار صحیح است. از دیگر عوارض اختلال در لوب تمپورال مغز می‌توان به مشکلات بینایی، از دست رفتن حافظه و اختلال در حس بویایی اشاره داشت.

لوب فرونتال
در قسمت لوب فرونتال مغز، اگر آسیب شدید وارد شود یا عملکرد سلول‌های مغزی این بخش مختل شود، از دست دادن تعادل و حرکت در یک طرف یا هر دو طرف بدن، یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که وجود می‌آید. در مواردی نیز دیده شده است که اختلال در لوب فرونتال می‌تواند تغییراتی در عملکرد صحیح حس بویایی و گفتار فرد به همراه داشته باشد.

لوب پاریتال
در قسمت لوب پاریتال مغز، اگر آسیب شدید وارد شود یا عملکرد سلول‌های مغزی این بخش مختل شود، عدم تشخیص هویت اشیائی که در دست قرار دارد (استریوگنوزیس)، اختلال در حس لامسه و مشکلات گفتاری برای فرد ایجاد می‌شود.

لوب اکسیپیتال
در قسمت لوب اکسیپیتال مغز، اگر آسیب شدید وارد شود یا عملکرد سلول‌های مغزی این بخش مختل شود، فرد با مشکلات شدیدی در بینایی مواجه خواهد شد.

اگر مغز دچار عفونت حاد شد، علائم ابتلا به ضایعه مغزی چگونه خواهد بود؟
در موارد حادی که عفونت در مغز گسترش پیدا کند و سبب به وجود آمدن ضایعه مغزی در فرد شود، احتمال بروز تشنج بالا می‌رود، علاوه بر این مورد، افزایش دمای بدن، سردرد شدید و حتی سفت شدن عضلات گردن نیز دیده می‌شود.

اگر تروما دلیل ایجاد ضایعه مغزی باشد، علائم ابتلا چگونه خواهد بود؟
در این حالت کبودی‌هایی روی صورت فرد نمایان خواهد شد و روی پوست سر نیز لکه‌هایی دیده می‌شود، حتی در مواردی شاهد پیدایش زخم‌هایی روی پوست سر هستیم.

یکی از علل ایجاد تشنج در بدن انسان می‌تواند وجود ضایعه مغزی باشد. شایان ذکر است که ضایعات مغزی به وجود آمده در ناحیه مغز انسان عملکرد الکتریکی نورون‌ها را با آسیب‌های شدید و اختلالات گسترده مواجه می‌کند، از پیامدهای شایع این اختلال، تخلیه ناگهانی و بدون نظم نورون‌ها است که در نهایت باعث ایجاد تشنج در بدن خواهد شد.

برای انتخاب نوع درمان ضایعه مغزی، چهار عامل شدت ضربه، وضعیت جسمانی فرد پس از آسیب وارده، محل آسیب دیدگی و نوع ضربه از اهمیت بالایی برخوردار است. با بررسی هر کدام از این چهار عامل یاد شده توسط متخصص مغز و اعصاب، راهکار درمانی موثر انتخاب می‌شود، حتی گاهی در موارد خاص برای درمان موثر بیمار از ترکیب چند روش استفاده می‌شود.

در مواردی که ضایعه مغزی به وجود آمده سبک است و طبق نظر متخصص مغز و اعصاب مورد جدی و نگران کننده‌ای به وجود نیامده است، به جای انتخاب درمان پزشکی اورژانسی ، پزشک تصمیم به انجام چکاپ دوره‌ای می‌گیرد.

چنانچه ضایعات مغزی به وجود آمده قابل برداشت باشند، جراح مغز و اعصاب می‌تواند محل آسیب دیده‌ی مغز را ترمیم و ضایعه مغزی پیش آمده را درمان کند.

گاهی ضایعه مغزی ایجاد شده از جنس ضایعات سرطانی (تومور مغزی) است که در این مورد فرد مبتلا باید طبق نظر پزشک معالج به سراغ پرتو درمانی یا شیمی درمانی برود.

در موارد دیگری نیز دیده شده است که ضایعه مغزی به وجود آمده برای فرد منشا عفونی دارد و به اصلاح ضایعه عفونی است، که در این حالت پزشک متخصص می‌تواند درمان با آنتی‌بیوتیک را آغاز کند.

شایان ذکر است که انتخاب نوع درمان و در نظر گرفتن بهترین راهکار درمانی برای شخصی که دچار ضایعه مغزی شده است تنها به دست پزشک متخصص مغز و اعصاب انجام خواهد شد، از هرگونه خود درمانی در این زمینه پرهیز کنید و اگر با آسیب مغزی رو به رو شدید جهت اقدامات درمانی سریعا به پزشک مراجعه فرمایید.

شاید این سوال در ذهن شما جرقه بزند که آیا میگرن می‌تواند یکی از دلایل بروز ضایعه مغزی در دراز مدت شود؟ برای پاسخ به این سوال مهم باید اذعان کنیم که ضایعات مغزی به وجود آمده ناشی از بیماری میگرن، با نام “ضایعه مغزی میگرنی” شناخته می‌شوند و اگر حمله میگرنی در فرد، دارای علائم به شدت حادی باشد، ریسک پدید آمدن ضایعه مغزی میگرنی در فرد بالا می‌رود.

اگر از علت بروز این نوع ضایعه مغزی بپرسید باید بگوییم که این اختلال بیشتر زمانی رخ می‌دهد که خون رسانی صحیح به مغز با مشکلات حادی رو به رو می‌شود و در پی آن عوامل التهابی یا ترکیبی از این موارد ایجاد می‌شود و متخصص مغز و اعصاب می‌تواند بروز این موارد را توسط MRI مشاهده کرده و تشخیص دهد.

طبیعتا در بسیاری از مواردی که فرد با ضایعه مغزی رو به رو می‌شود (که اکثرا در اثر ضربه است)، این عارضه قابل پیش بینی و پیشگیری نیست! اما با رعایت کردن موارد و نکاتی می‌توان در طول زندگی ریسک احتمال خطر پیدایش ضایعه مغزی را تا حد قابل قبولی کاهش داد. این نکات عبارتند از:

• اگر با موتور سیکلت تردد می‌کنید، از کلاه ایمنی استفاده کنید
• اگر با خودرو تردد می‌کنید، از کمربند ایمنی استفاده کنید
• از انجام چکا‌پ های دوره‌ای و آزمایش‌های فصلی غافل نشوید
• رژیم غذایی مناسب و فعالیت‌های بدنی منظم را در دستور کار قرار دهید
• از حضور در محیط‌های آلوده به مواد شیمیایی اجتناب کنید
• سیگار و مصرف مشروبات الکی را ترک کنید