سندروم پای بیقرار چیست؟

یکی از اختلالات سیستم عصبی، سندروم پای بی‌قرار یا Restless Legs Syndrome است. در این بیماری که به عنوان بیماری ویلیس اکبوم نیز شناخته می‌شود بیمار تمایل زیادی به تکان دادن پاهای خود دارد.

برخی از پزشکان سندروم پای بیقرار را نوعی اختلال خواب می‌دانند. دلیل این تشخیص آن است که این اختلال بیشتر در زمان استراحت رخ می‌دهد و تشدید می‌شود. در صورتی که سندرم پای بی‌قرار جدی گرفته نشده و درمان نشود ممکن است تشدید شده و برای خوابیدن یا نشستن طولانی مدت دچار مشکل شوید. در صورتی که با کمبود خواب نیز مواجه شوید ممکن است در محل کار یا خانه برای شما مشکلاتی ایجاد شود.

سندرم پای بی‌قرار در زنان و افراد میان‌سال شایع‌تر بوده و ممکن است علائم شدیدتری داشته باشد. تشخیص این اختلال در افرادی که علائم خفیف دارند به ندرت قابل انجام است اما بهتر است برای تشخیص دقیق به پزشک مراجعه کرده تا با درمان درست این بیماری متوقف شود.

افرادی که به سندرم پای بیقرار مبتلا هستند در طول خواب دارای حرکات مشخص اندام هستند که به اصطلاح PLMS گفته می‌شود. سندرم پای بی‌قرار (RLS) در حدود ۵ تا ۱۵ درصد بزرگسالان را مبتلا می‌کند که این میزان از نظر بالینی در حدود ۲ تا ۳ درصد است.

طبق تحقیقات صورت گرفته میزان ابتلا به سندرم پای بی‌قرار در زنان بیشتر از مردان گزارش شده است. که یکی از دلایل آن شیوع RLS در دوران بارداری است. این اختلال ممکن است در هر سنی رخ دهد اما میزان شیوع آن در سنین بالا بیشتر است. در کودکان میزان ابتلا به سندرم پای بیقرار ۵۰ درصد کمتر از بزرگسالان است.

سندرم پای بیقرار نوعی اختلال نورولوژیک است که ابتدا در پاها با احساسی ناخوشایند یا پارستزی (خواب‌رفتگی) شروع می‌شود. فرد برای تسکین این احساس ناخوشایند شروع به تکان دادن پای خود می‌کند تا این پارستزی به صورت موقت تسکین یابد.

ممکن است این احساس در یک طرف بدن یا هر دو طرف باشد و گاهی ممکن است روی بازو یا قفسه سینه نیز اثر بگذارد. شدت این اختلال می‌تواند از خفیف تا شدید و حتی دردناک متغیر باشد.

علائم سندرم پای بیقرار معمولا در شب و پس از ۱۵ تا ۳۰ دقیقه بی‌حرکت ماندن پاها خود را نشان می‌دهد. در مواردی فرد در هنگام خواب متوجه تکان دادن پاهای خود نمی‌شود و در موارد دیگر تکان دادن پاها شدت زیادی داشته که باعث بی‌خوابی فرد می‌شود. در اختلال اولیه علائم به کندی پیشرفت می‌کنند اما در اختلال ثانویه ممکن است علائم تشدید یافته و خیلی سریع خود را نشان دهد.

سندرم پای بیقرار را به دو نوع سندرم پای بیقرار اولیه و سندرم پای بیقرار ثانویه تقسیم می‌کنند.

سندروم پای بیقرار اولیه یا ایدیوپاتیک

علت بروز ایدیوپاتیک ناشناخته است و رایج‌ترین نوع RLS به شمار می‌رود. ایدیوپاتیک دارای ویژگی‌های زیر است:

• معمولا قبل از ۴۰ سالگی شروع می‌شود. (حتی ممکن است قبل از کودکی آغاز شود)
• ممکن علت بروز آن وجود علائم ژنتیکی باشد.
• این بیماری اغلب تا آخر عمر همراه فرد است.
• علائم نوع اولیه هر چند وقت یکبار اتفاق افتاده و ممکن است ناپیوسته باشد.
• علائم ممکن است به تدریج شدت یافته و در طول زمان رایج‌تر شود.
• موارد خفیف ایدیوپاتیک در طولانی مدت ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند.
• در دو سوم موارد معمولا یکی از اعضای خانواده‌ی فرد مبتلا به نوع اولیه سندروم پای بیقرار، این اختلال را تجربه کرده است.

سندروم پای بیقرار ثانویه

سندروم پای بیقرار ثانویه به دلیل بیماری یا اختلال دیگری بروز پیدا می‌کند و زمینه ژنتیکی ندارد. ویژگی‌های این نوع از سندروم پای بی‌قرار عبارت است از:

– معمولا بعد از ۴۵ سالگی بروز پیدا می‌کند.

– به صورت ناگهانی شروع می‌شود.

– علائم نوع ثانویه با گذشت زمان تشدید نمی‌شوند.

– شدت علائم ممکن است شدیدتر از نوع اولیه باشد.

رایج‌ترین علل بروز سندروم پای بی‌قرار ثانویه

سندروم پای بیقرار در دوران بارداری

برخی از زنان در دوران بارداری این اختلال را تجربه می‌کنند. این اختلال معمولا در 3 ماه آخر بارداری رخ می‌دهد و ممکن است که علائم پس از یک ماه (بعد از زایمان) از بین برود.

بروز سندروم پای بیقرار به دلیل کمبود آهن

یکی از دلایل بروز یا تشدید سندرم پای بیقرار، کمبود آهن حتی بدن کم خونی است. افرادی که سابقه خونریزی از معده یا روده داشته باشند، زنانی که دوره‌های قاعدگی شدیدی را تجربه کنند یا افرادی که به طور مکرر خون اهدا می‌کنند، ممکن است به کمبود آهن مبتلا باشند.

تاثیر بیماری کلیوی در بروز سندروم پای بیقرار

افرادی که دارای بیماری کلیوی هستند خصوصا افرادی که از بیماری کلیوی مزمن رنج می‌برند و به دیالیز وابسته هستند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند. بیماران کلیوی به دلیل عدم عملکرد صحیح کلیه‌ها معمولا به کم خونی نیز دچار می‌شوند و ذخیره آهن در خون این افراد کاهش پیدا می‌کند. این وضعیت سیستم بدنی می‌تواند سبب بروز سندرم پای بی‌قرار ثانویه در فرد شود.

بروز سندروم پای بیقرار به دلیل بیماری‌های عصبی پارکینسون و MS

برخی از بیماری‌های عصبی مانند MS و پارکینسون می‌توانند باعث بروز علائم سندروم پای بی‌قرار ثانویه شوند. بیماری پارکینسون موجب می‌شود تا مسیر دوپامینرژیک به طور مستقیم مختل شود. این در حالی است که بیماری MS یا مولتیپل اسکلروزیس اتصال نورون‌ها را کاهش می‌دهد. بیماری ام اس با آسیب به غلاف‌های میلین عصب‌ها را عایق کرده و سرعت انتقال پیام‌های الکتریکی را افزایش می‌دهد.

این دو بیماری با مختل کردن ارتباطات مغزی سیستم عصبی که برای حرکت اندام‌های حرکتی مهم هستند می‌توانند باعث بروز علائم سندروم پای بیقرار ثانویه شوند. داروهای درمان کننده این دو بیماری نیز می‌تواند خطر ابتلا به RLS را افزایش دهند.

سندروم پای بیقرار و دیابت

طبق مطالعات صورت گرفته روی افراد مبتلا به دیابت، نتیجه آن شد که این افراد دو الی سه برابر بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به سندروم پای بیقرار ثانویه قرار دارند.

نوروپاتی محیطی و سندروم پای بیقرار

نوروپاتی محیطی که معمولا به دلیل اعتیاد به الکل و دیابت رخ می‌دهد باعث آسیب به عصب‌های دست و پا می‌شود. این امر می‌تواند منجر به بروز علائم RLS در فرد شود.

تاثیر اختلالات طناب نخاعی در بروز سندرم پای بیقرار

زمانی که آسیبی به طناب نخاعی وارد شود ضایعاتی مرتبط با RLS ایجاد خواهند شد. بی‌حسی نخاعی نیز می‌تواند خطر ابتلا به سندروم پای بیقرار ثانویه را افزایش دهد.

سایر علل

در صورتی که به رگ‌های خونی پاها آسیب وارد شود می‌تواند منجر به بروز RLS شود. وریدهای واریسی نیز علاوه بر اینکه از نظر زیبایی آزاردهنده هستند در برخی موارد با ناراحتی و درد همراه شده که ممکن است باعث بروز علائم RLS شود.

بیماری‌های روماتیسمی مانند آرتریت روماتوئید (RA)، سندروم شوگرن و فیبرومیالژیا نیز می‌توانند در بروز سندروم پای بی‌قرار اثرگذار باشند.

بی‌خوابی در شروع خواب، افسردگی و اضطراب و بیداری‌های شبانه از عوارض سندروم پای بی‌قرار به شمار می‌رود. تمایل علائم به شدت یافتن با توجه به افزایش سن، بهبود با درمان‌های دوپامینرژیک، سابقه خانوادگی مثبت و حرکات دوره‌ای اندام هنگام خواب از ویژگی‌های بالینی در RLS هستند.

تشخیص اختلال RLS توسط پزشک با توجه به علائمتان انجام می‌شود. پزشک با پرسش سوالاتی درباره علائم، سوابق خانوادگی و تاریخچه پزشکی‌تان شما را معاینه می‌کند. بنابراین بهتر است پزشک را در مورد داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید مطلع کرده و در صورتی که بیماری زمینه‌ای دارید با پزشکتان در میان بگذارید.

در حال حاضر هیچ آزمایش یا تستی برای اثبات قطعی ابتلا به سندروم پای بیقرار وجود ندارد. اما برخی از آزمایش‌ها می‌تواند به تشخیص سایر عواملی که می‌تواند به این اختلال منجر شود کمک کند. تشخیص بیماری‌های زمینه‌ای مانند کم‌خونی و اختلالات متابولیک (دیابت و بیماری‌های کلیوی) که ممکن است با بروز علائمRLS مرتبط باشند.

ممکن است پزشک برای بررسی دخیره آهن در بدن (فریتین)، بررسی و شمارش سلول‌های خونی و هموگلوبین، بررسی سطح هورمون تیروئید و عملکرد اندام‌ها از شما نمونه خون دریافت کند. در صورتی که دارای علائم مشکلات عصبی مانند نوروپاتی باشید ممکن است پزشک از الکترومیوگرافی سوزنی و مطالعات هدایت عصبی استفاده کند.

برای تشخیص اختلال حرکت دوره‌ای اندام و اختلالات مرتبط با خواب انجام تست خواب یا پلی سومنوگرافی را پزشکان پیشنهاد می‌کنند. این تست برای افرادی که دیگر نشانه‌ای از سندروم پای بیقرار ندارند و همچنان دچار اختلال خواب هستند نیز ضروری است.

تشخیص این بیماری در کودکان دشوار است زیرا کودکان به راحتی نمی‌توانند علائمی که دارند را بیان کنند.
اگر علائم دیگری وجود داشته باشد که نشان دهنده‌ی RLS باشد باید حتما به متخصص اختلالات خواب، متخصص مغز و اعصاب یا سایر متخصصان مراجعه کنید.

اگر به‌ تنهایی نتوانید علائم خود را کنترل کنید یا درمان‌های غیردارویی کمکی به حل مشکل شما نکند، پزشک ممکن است داروهای زیرا را تجویز کند:

چنانچه علائم اختلال سندروم پای بیقرار قابل کنترل نباشند نیاز است برای درمان این اختلال دارو مصرف کنید. برخی از مواردی که در داروهای این اختلال به کار می‌رود عبارتند از:

آهن

بالا بردن سطح آهن درون مغز با استفاده از مکمل‌های آهن می‌توانند در کاهش علائم RLS موثر باشند.

آگونیست‌های آلفا-۲

ممکن است این مورد برای علائم سندروم پای بیقرار مفید باشد اما بر علائم حرکت دوره‌ای اندام هنگام خواب تاثیری ندارد.

مسکن‌ها

مصرف ایبوپروفن و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) ممکن است در درمان علائم خفیف RLS موثر باشد اما پیشنهاد می‌کنیم بدون نسخه پزشک هیچ دارویی را مصرف نکنید.

داروهای ضدتشنج

از داروهای ضدتشنج برای درمان نوروپاتی و اسپاسم‌های عضلانی استفاده می‌شود. در صورتی که علائم شما شدید باشد و علاوه بر خواب شب، در روز نیز علائم بروز پیدا کند برای کنترل بیماری از این دارو استفاده می‌شود.

سیمیوال یکی از داروهای ضدتشنج ساخت شرکت ابیان فارمد است که اطلاعات بیشتر این محصول در صفحه “سیمیوال” قابل مشاهده است.

بنزودیازپین‌ها

این دسته از داروها برای موارد شدید سندروم پای بیقرار تجویز می‌شود. این آرام‌بخش‌ها برای کسانی که به دلیل RLS دچار مشکلات خواب شبانه شده‌اند توسط پزشک تجویز می‌شود.

دوپامینرژیک

دوپامین در مغز انسان مسئول هماهنگی حرکات عصب و عضله است. لوودوپا و کاربی‌دوپا داروهایی هستند که پزشکان بعد از بررسی وضعیت اعصاب و عضلات و در صورت لزوم برای مبتلایان سندروم پای بی‌قرار تجویز می‌کنند.

یکی از داروهای شرکت ابیان فارمد که حاوی لوودوپا بوده و سطح دوپامین مغز را کنترل می‌کند، لپارسید نام دارد. برای آشنایی با این دارو به صفحه “لپارسید” مراجعه کنید.

آگونیست‌های دوپامین

این داروها نیز برای افزایش سطح دوپامین در مغز تجویز می‌شوند اما ممکن است برای بیمار عوارض جانبی زیادی ایجاد کند.

تذکر: تمامی این داروها تنها با دستور پزشک باید مصرف شود. از هرگونه مصرف خودسرانه و بدون اطلاع پزشک خودداری کنید.

با ایجاد تغییرات در سبک زندگی می‌توان موارد خفیف اختلال RLS را کنترل کرد.

حمام و ماساژ گرم

برای کاهش شدت علائم و شل شدن عضلات حمام آب گرم و ماساژ می‌تواند کمک کننده باشد.

کمپرس سرد یا گرم

کمپرس‌های سرد و گرم همچنین استفاده از حوله گرم یا سرد می‌تواند با توجه به طبع افراد به کاهش علائم RLS کمک کند.

بهداشت خواب

داشتن ساعت خواب و بیداری مشخص، خوابیدن در محیطی آرام و خنک، کم بودن نور اتاق یک ساعت قبل از خواب، کاهش مصرف دخانیات و الکل، کاهش مصرف نوشیدنی‌های تحریک کننده مانند کافئین و… می‌تواند به داشتن خوابی آرام کمک کند.

تکنیک‌های آرام‌سازی

داشتن استرس علائم RLS را تشدید می‌کند. با انجام ورزش‌هایی مانند یوگا، تای‌چی، مدیتیشن و … که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد می‌توانید خواب راحتی داشته باشید.

طبق تحقیقات صورت گرفته انجام ورزش‌هایی با شدت متوسط برای کنترل علائم سندروم پای بیقرار موثر است. برخلاف ورزش‌هایی با شدت متوسط انجام ورزش‌های شدید است که پزشکان به هیچ عنوان پیشنهاد نمی‌کنند. توصیه شده است در طول روز 30 الی 60 دقیقه ورزش‌هایی با شدت متوسط انجام دهید و از ورزش‌هایی که ممکن است به مفاصل دارای درد آسیب بزند اکیدا خودداری کنید.

یوگا و حرکات کششی

یوگا و حرکات کششی یکی از ورزش‌هایی است که برای مبتلایان به RLS مفید است. طبق مطالعات انجام شده یوگا با کمک به بهبود خلق و خو کاهش سطح استرس می‌تواند کیفیت خواب را افزایش داده و شدت علائم RLS را کاهش دهد. تمرینات کششی نیز سبب بهبود علائم در افراد تحت همودیالیز شده و اضافه کردن تمرینات کششی قسمت ساق و ران پا به روتین ورزشی نیز می‌تواند کمک کننده باشد.

دوچرخه‌سواری

دوچرخه سواری یکی دیگر از ورزش‌های موثر است. شروع دوچرخه سواری با سرعت کم می‌تواند در بهبود علائم موثر باشد.

شنا

شنا در آب گرم می‎‌تواند به شل شدن عضلات کمک زیادی کند. علاوه بر این ایروبیک در استخر به مقاومت و تحرک عضلات نیز کمک می‌کند.

تا امروز هیچ گونه رژیم غذایی خاصی برای افراد مبتلا به سندروم پای بیقرار تجویز نشده است. اما وجود ویتامین و مواد مغذی در بدن با توجه به رژیم غذایی می‌تواند به بهبودی شما کمک کند بنابراین باید به تغذیه خود توجه داشته باشید. توصیه می‌کنیم از مصرف مواد غذایی پرکالری که ارزش غذایی کمی دارند یا بدون ارزش غذایی هستند را کاهش دهید.

افزودن آهن به رژیم غذایی

باتوجه‌ به اظهارات موسسه ملی قلب، ریه و خون، اصلی‌ترین علت بروز سندروم پای بی‌قرار، کمبود آهن است. در این شرایط با مصرف مواد غذایی غنی از آهن می‌توانید کمبود آهن و در نتیجه علائم سندروم پای بیقرار را درمان کنید. برخی از مواد غذایی حاوی آهن عبارت‌اند از:

موسسه ملی قلب، ریه و خون در اظهارات خودش اصلی‌ترین علت بروز RLS را کمبود آهن می‌داند. مصرف مواد غذایی سرشار از آهن می‌تواند به افزایش سطح آهن در بدن کمک کند و علائم سندروم پای بیقرار را کاهش دهد. برخی این مواد غذایی عبارتند از:

• گوشت قرمز
• جگر
• غلات غنی شده با آهن
• لوبیا
• میوه‌های خشک شده
• گوشت ماکیان
• غذاهای دریایی
• اسفناج و سایر سبزی‌های دارای برگ‌های تیره

افزودن ویتامین C به رژیم غذایی

مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین C به همراه غذاهای غنی از آهن، می‌تواند به جذب بهتر آهن در بدن کمک کند. منابع غذایی که دارای سطح مناسبی از ویتامین C هستند عبارت‌اند از:

مواد غذایی دارای ویتامین سی در صورتی که به همراه غذاهای سرشار از آهن مصرف شود می‌تواند به جذب بهتر آهن در بدن کمک زیادی کند. برخی از مواد غذایی حاوی ویتامین سی عبارتند از:

• آب مرکبات
• گریپ فروت
• پرتقال
• نارنگی
• توت فرنگی
• کیوی
• خربزه
• گوجه‌فرنگی
• فلفل‌دلمه‌ای
• کلم بروکلی
• سبزی‌های برگ‌دار

افزودن فولات و منیزیم به رژیم غذایی

کمبود فولات و منیزیم نیز می‌تواند باعث بروز RLS شود. بدن ما برای انقباض مناسب عضلات و هدایت تکانه‌های عصبی به هر دوی این مواد مغذی نیاز دارد. مصرف موادی که دارای فولات و منیزیم باشند می‌توانند به بهبودی سندروم پای بیقرار کمک کنند.

مواد غذایی غنی از فولات عبارت‌اند از:

• جگر
• غلات غنی شده
• لوبیا چشم‌بلبلی
• عدس و لوبیا
• برنج و کینوآ
• کلم بروکسل
• مارچوبه
• آووکادو
• اسفناج و سایر سبزیجات دارای برگ‌های تیره

برخی از مواد غذایی غنی از منیزیم عبارت‌اند از:

• اسفناج
• بادام‌ها
• بادام هندی
• بادام‌زمینی
• برنج قهوه‌ای
• شیر سویا
• لوبیا سیاه
• کره بادام‌زمینی
• ادامامه (سویای نارس پخته شده​)
• نان گندم سبوس‌دار

در صورتی که نمی‌توانید آهن، ویتامین سی، فولات و منیزیم را به قدر کافی از طریق مواد غذایی دریافت کنید، می‌توانید با مشورت پزشک خود اقدام به مصرف مکمل‌های مولتی ویتامین نمایید.

یکی از مولتی ‌ویتامین مینرال‌های موجود در بازار لیکومولتی شرکت ابیان فارمد است که با دارا بودن انواع ویتامین و مواد مغذی می‌تواند به سلامت بدن شما کمک کند. برای دریافت اطلاعات بیشتر راجع به این محصول به صفحه “لیکومولتی” مراجعه کنید.

از مصرف کافئین بپرهیزید

توصیه شده است که افراد مبتلا به سندروم پای بیقرار برای چند هفته از مصرف مواد غذایی دارای کافئین مانند قهوه، چای، نوشابه، انرژی‌زا و … اجتناب کنند زیرا در مطالعات نشان داده است که با قطع مصرف کافئین علائم کاهش پیدا کرده‌اند.

از مصرف الکل اجتناب کنید

طبق تحقیقات صورت گرفته مصرف الکل علائم RLS را تشدید می‌کند. از دیگر معایب الکل برای مبتلایان به RLS ایجاد مشکل در هنگام خواب است. ابتدا با مصرف الکل شاید گمان شود که خواب آلوده هستید اما در اغلب موارد الکل باعث بی‌خوابی شبانه و بیدار شدن‌های مکرر در طول شب می‌شود.

علائم RLS ممکن است در مواردی به قدری خفیف باشد که هیچ مشکلی در خواب و حرکات اندامی فرد ایجاد نکند و در موارد دیگر ممکن است این علائم با شدت بیشتری بروز پیدا کند و زندگی روزانه افراد را مختل کند.

اگر با توجه به نکاتی که در این مقاله به آنها اشاره کردیم، علائم این اختلال را بیشتر از دو بار در هفته تجربه کرده‌اید و اکنون در خواب و استراحت خود مشکل دارید حتما به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.