افسردگی پس از زایمان | تشخیص افسردگی پس از زایمان

زنان بعد از زایمان با مشکلات روحی ممکن است مواجه شوند که آن را افسردگی پس از زایمان می‌نامند. این افسردگی در اکثر زنان دیده می‌شود اما غالبا آن را نادیده گرفته و به متخصص روانپزشکی مراجعه نمی‌کنند. افسردگی پس از زایمان را به هیچ وجه نباید نادیده گرفت چرا که ممکن است در روابط شما با فرزندتان مشکلاتی را ایجاد کند. در این مقاله قصد داریم افسردگی پس از زایمان را بررسی کرده و عوامل ایجاد این افسردگی را بررسی کنیم.

یکی از شایع‌ترین مشکلاتی که زنان بعد از زایمان با آن مواجه می‌شوند افسردگی بعد از زایمان است. این افسردگی در حدود ۲۰ درصد از زنان را دچار افسردگی می‌کند و در مواردی حتی ممکن است شریک عاطفی او به خصوص اگر سن کمی داشته باشد نیز دچار افسردگی شود؛ افسردگی بعد از زایمان در مواردی با علائم واضح بروز پیدا می‌کند و در مواردی ممکن است بدون هیچ دلیل خاصی رخ دهد.

علائم آن مانند سایر افسردگی‌ها است و در ۶ ماه اول بعد از زایمان خود را نشان می‌دهد که برای درمان نیاز به اقدامات درمانی دارد. در صورت عدم درمان این افسردگی ممکن است به افسردگی مزمن و مقاوم تبدیل شود.

اثرات منفی این افسردگی نه تنها در ارتباط با همسر بلکه روی فرزند نیز باعث به وجود آمدن مشکلاتی خواهد شد. مشکلات شناختی، عاطفی، حرکتی، رفتاری و عدم اعتماد به نفس برخی از مشکلاتی هستند که در کودک بروز پیدا می‌کنند.

علائم متنوعی در افسردگی بعد از زایمان مشاهده شده است که این علائم به صورت خفیف و شدید ممکن است بروز پیدا کند.

علائم اندوه ناشی از نوزاد

در این حالت علائمی از قبیل نوسان خلق، کاهش تمرکز، اضطراب، مشکل اشتها، غم، گریه، تحریک پذیری، مشکل خواب و احساس گیرافتادن را مادر به مدت چند روز تا دو هفته پس از زایمان تجربه می‌کند.

علائم افسردگی بعد از زایمان

علائم افسردگی بعد از زایمان در مواردی با علائم اندوه ناشی از نوزاد اشتباه گرفته می‌شود در صورتی که این علائم شدیدتر از اندوه ناشی از نوزاد است و ممکن مدت طولانی هم فرد را تحت تاثیر قرار دهد. این علائم ممکن است اوایل بارداری، حین بارداری و حتی یکسال بعد از زایمان بروز پیدا کند اما معمولا طی 4 تا 6 هفته اول بعد از زایمان شروع شده و باعث عدم توانایی مادر برای انجام کارهای روزانه و مراقبت از نوزاد می‌شود. برخی از نشانه‌ها و علائم این حالت عبارتند از:

• دشواری در برقراری ارتباط با نوزاد
• احساس طرد شدن و دوری از خانواده
• بی‌اشتهایی یا پرخوری شدید
• گریه شدید و گاهی بدون علت مشخص
• بهم ریختگی خواب و خوابیدن بیش از حد
• کمبود انرژی و خستگی شدید
• خلق پایین یا نوسان خلق شدید
• سردرد، دل درد و در مواردی تاری دید
• عدم اشتیاق به انجام فعالیت‌هایی مانند تفریح، خوردن غذا، مراقبت از خود و رابطه جنسی
• عصبانیت یا تحریک پذیری بیش از حد
• ترس از احساس اینکه مادر خوبی نباشد
• یاس و ناامیدی
• احساس بی ارزشی
• خجالت کشیدن
• گناه یا ناتوانی
• عدم تمرکز
• مشکلات یادگیری، حافظه و تصمیم گیری
• بی قراری
• حملات شدید اضطراب یا پانیک
• وجود تفکراتی مانند مرگ، خودکشی و آسیب زدن به نوزاد

علائم و نشانه‌های سایکوز پس از زایمان

فردی که به سایکوز بعد از زایمان مبتلا می‌شود در هفته اول علائم نادر و شدیدی دارد. برخی از این نشانه‌ها عبارتند از:

• عدم آگاهی و گیج شدن
• توهم و هذیان گویی
• ایجاد اختلال در خواب
• امتناع از غذا خوردن
• تفکرات وسواس گونه یا ترس نسبت به نوزاد
• انرژی زیاد و پرخاشگری بیش از اندازه
• تلاش برای آسیب به خود و نوزاد

در افسردگی بعد از زایمان هم علل روحی و هم علل جسمانی باعث بروز علائم در مادر می‌‎شوند.

تغییرات جسمانی

بعد از زایمان برخی از هورمون‌ها مانند استروژن و پروژسترون کاهش چشمگیری یافته و باعث ایجاد خستگی، تنبلی و همچنین افسردگی در مادر می‌شود. سایر هورمون‌هایی که توسط غده تیروئید تولید می‌شوند نیز با سریعا افت پیدا می‌کنند.

علل روحی

برخی علل در افسردگی بعد از زایمان، مادر را با مشکلات روحی روبرور می‌کنند. یکی از عوامل ایجاد این مشکلات محرومیت از خواب است که در اثر آن مادر برای مراقبت از کودک خود با اضطراب مواجه می‌شود. در مواردی ممکن است کنترل زندگی خود را از دست بدهد و شوق کمتری نسبت به زندگی داشته باشد. در مواردی نیز مادر با هویت خود دچار مشکل شده و از تغییرات جسمی خود حس بدی دریافت می‌کند که مجموع این عوامل به افسردگی بعد از زایمان منجر خواهد شد.

هر مادری پس از زایمان می‌تواند افسردگی بعد از زایمان را بعد از تولد هر بچه، نه فقط بچه اول، تجربه کند. با این حال خطر ابتلا درصورتی که فرد ریسک فاکتورهای زیر را داشته باشد، بیشتر است.

تمام مادران بعد از تولد هر فرزند ممکن است به افسردگی بعد از زایمان مبتلا شوند. خطر ابتلا برای بعضی از افرادی که ریسک فاکتورهای زیر را داشته باشند ممکن است بیشتر شود. بعضی از این فاکتورها عبارتند از:

» داشتن سابقه افسردگی در گذشته یا حین بارداری

» داشتن اختلال دو قطبی

» ابتلا به افسردگی در زایمان‌های قبلی

» سابقه افسردگی یا بیماری‌های خلقی در سایر اعضای خانواده

» حوادث پراسترس، مانند عوارض بارداری و زایمان، بی اختیاری ادرار، کم خونی، تغییرات فشار خون و تغییرات متابولیسم

» اتفاقات ناگوار مانند از دست دادن کار به علت بارداری یا مشکلات مالی

» مشکلات مربوط به شیردهی

» مشکلات سلامتی یا نیازهای خاص نوزاد

» دوقلو یا چند قلو بودن فرزندان

» مشکلات عاطفی با همسر و سایر افراد مهم زندگی

» داشتن سیستم حمایتی ضعیف

» بارداری بدون برنامه‌ریزی و ناخواسته

برای تشخیص افسردگی بعد از زایمان باید به روانپزشک متخصص مراجعه شود. روانپزشک با گرفتن شرح حال بیمار و انجام تست‌ها و معاینات دقیق افسردگی بعد از زایمان را تشخیص خواهد داد زیرا در برخی موارد ممکن است این افسردگی با افسردگی‌های خفیف اشتباه گرفته شود. در نهایت روند درمانی افسردگی بعد از زایمان با نظر روانپزشک و تحت نظر او آغاز خواهد شد. افسردگی‌های بعد از زایمان به ۳ دسته زیر تقسیم می‌شوند:

دسته اول: افسردگی دسته اول از نوع خفیف افسردگی بعد از زایمان است. این افسردگی به علت خفیف بودن نیازی به درمان توسط روانپزشک و اقدامات درمانی ندارد و معمولا ۳ یا ۴ روز بعد از زایمان بروز پیدا می‌کند. این افسردگی تا چند ساعت و یا در بیشترین حالت تا چند روز ادامه دارد.

دسته دوم: افسردگی دسته دوم از نوع شدیدتر است و به آن افسردگی بعد از زایمان گفته می‌شود. این افسردگی در ۶ ماه اول پس از زایمان با بروز علائمی مانند احساس خستگی، انرژی کم، تحریک پذیری و افکار خودکشی و … شروع می‌شود. برای درمان این افسردگی حتما باید به روانپزشک مراجعه کرد.

دسته سوم: افسردگی دسته سوم از افسردگی بعد از زایمان نیز شدیدتر است که به آن سایکوز بعد از زایمان می‌گویند. اکثر مادرانی که به این نوع افسردگی مبتلا می‌شوند فاکتورهای ابتلا به بیماری دوقطبی در آنها وجود داشته است. این نوع افسردگی عواقب خطرناکی مانند نوسانات خلقی شدید، تلاش برای صدمه زدن به خود و نوزاد و حتی تفکرات خودکشی را به دنبال دارد بنابراین حتما باید بیمار تحت درمان پزشکی قرار گرفته و در صورت نیاز بستری شود.

بهبودی بیمار به شرایط او بستگی دارد و در هر فرد با دیگری با توجه به شدت افسردگی متفاوت است. اگر مادر دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند تیروئید باشد باید بیماری او نیز درمان شود یا به متخصص مربوط به بیماری مراجعه کند.

درمان اندوه ناشی از نوزاد

علائم این حالت در مادر بعد از گذشت چند روز تا یک یا دو هفته برطرف می‌شود. نکاتی را نیاز است در مدت زمان اندوه ناشی از نوزاد بدانید تا این زمان را به راحتی سپری کنید. برخی از این نکات عبارتند از:

• استراحت کافی را فراموش نکنید و تا می‌توانید استراحت کنید.
• به حمایت خانواده و دوستان توجه کرده و آنها را بپذیرید.
• با دیگر مادرانی که به تازگی زایمان کرده‌اند در ارتباط باشید.
• از مصرف داروهای مخدر و الکل دوری کنید زیرا مصرف آنها باعث ایجاد بدخلقی در شما می‌شود.

درمان افسردگی بعد از زایمان

علائم افسردگی بعد از زایمان معمولا به دو روش روان درمانی و دارو درمانی از بین می‌رود. به روش روان درمانی، مشاوره سلامت روانی یا گفتگو درمانی نیز گفته می‌شود. در ادامه به معرفی این دو درمان خواهیم پرداخت:

روان درمانی

مراجعه به یک روان درمانگر و صحبت در مورد اتفاقات و نگرانی‌ها می‌تواند به شدت تاثیرگذار باشد. با این روش درمانی شما می‌توانید با احساسات خودتان روبرو شده و راه‌های بهتری را برای حل مشکلات و پاسخ مثبت به شرایطی که با روبرو شدید پیدا کنید. خانواده درمانی یا رابطه درمانی نیز می‌توانند در افراد مبتلا به افسردگی بعد از زایمان کمک کننده باشند.

داروهای ضد افسردگی‌

یکی دیگر از روش‌های روانپزشکان برای درمان افسردگی بعد از زایمان استفاده از دارو است. اگر مادر در زمان شیردهی قصد مصرف دارو را داشته باشد باید مراقب سلامت نوزاد خود باشد زیرا داروی مصرفی از طریق شیر مادر وارد بدن نوزاد نیز خواهد شد. برای جلوگیری از آسیب به نوزاد و درمان بهتر حتما با پزشک خود مشورت داشته و همکاری کنید.

به عنوان مثال در مواردی ممکن است پزشکان از داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) مانند قرص دپاپکس (پاروکستین) استفاده کنند. اما این نکته را در نظر داشته باشید که هرگونه دارو برای درمان افسردگی باید با تجویز و تایید پزشک متخصص مصرف شود، زیرا ممکن است عوارض داروها باعث تشدید افسردگی بعد از زایمان شده و خطراتی را به همراه داشته باشد.

انتخاب درمانی مناسب برای از بین بردن علائم افسردگی بسیار مهم است زیرا پای سلامت مادر و فرزندش در میان است. بهتر است تا اتمام دوره درمان افسردگی با دکتر خود در ارتباط باشید زیرا قطع خودسرانه و ناگهانی دارو افسردگی را درمان نکرده و ممکن است به افسردگی مزمن تبدیل شود.

درمان سایکوز پس از زایمان

درمان سایکوز بعد از زایمان به سرعت باید انجام شود و مراحل درمان آن در بیمارستان طی شود. روش‌هایی برای درمان سایکوز استفاده می‌شود که برخی از آنها به شرح زیر است:

» استفاده از دارو:

درمان سایکوز با استفاده از دارو معمولا از طریق مصرف ترکیبی داروهایی مانند آنتی سایکوز‌ها، بنزودیازپین‌ها و تثبیت‌کننده‌های خلق انجام می‌شود.

» درمان الکتروشوک (ECT):

زمانی از ECT استفاده می‌شود که بیمار پاسخی به درمان توسط دارو ندهد. ECT به عملی گفته می‌شود که بیمار را بیهوش کرده و بعد از تجویز ریلکس‌کننده‌های عضلانی، جریان‌های الکتریکی کوچکی را برای ایجاد تشنجی عمدی از مغز عبور می‌دهند. تحقیقات نشان داده است که ECT با ایجاد تغییر در بیوشیمی مغز باعث کاهش علائم سایکوز بعد از درمان‌های ناموفق می‌شود.

در زمانی که مادر به سایکوز مبتلا می‌شود به علت دوری از نوزاد و عدم شیردهی به نوزاد بهتر است از کمک درمانگر کمک گرفته شود تا مشکلی برای نوزاد به وجود نیاید.

سرعت بهبودی افسردگی بعد از زایمان را می‌توان با یک برنامه درمانی و لایف استایل درست به خوبی افزایش داد. برخی از روش‌هایی که می‌توانید استفاده کنید عبارتند از:

انتخاب شیوه‌ی سالم برای زندگی

انجام پیاده‌روی روزانه و فعالیت‌های ورزشی دیگر، حفظ تعادل در قند خون و مصرف متناوب غذا، داشتن استراحت کافی و با کیفیت، دوری از الکل و مصرف غذاهای سالم را در برنامه خود داشته باشید.

داشتن انتظارات واقعی

برای انجام کارهای خود نیازی نیست خود را تحت فشار قرار دهید. با استفاده از یک برنامه‌ریزی روزانه می‌توانید علاوه بر انجام فعالیت‌های روزانه، استرس خود را نیز کاهش دهید. برنامه‌ریزی را با توجه به توان خود برای انجام کارها تنظیم کنید و کارهای غیر ضروری را رها کنید.

زمانی را به خودتان اختصاص دهید

از خانه خارج شوید و زمانی را برای خودتان در نظر بگیرید. از همسرتان یا پرستار بخواهید که از کودک شما مراقبت کند تا شما بتوانید کاری را که دوست دارید انجام دهید و از آن لذت ببرید. گذراندن وقت کنار همسر و دوستانتان را فراموش نکنید.

با دیگران هم صحبت شوید

از احساستان به همسر، خانواده و دوستان خود بگویید و از تجربه‌ی مادرانی که دچار افسردگی بودند استفاده کنید.

در مواقع لزوم از دیگران درخواست کمک کنید

از تجربه‌های دیگران برای نگهداری از نوزاد و آرم کردن نوزاد در هنگام گریه کمک بگیرید. نگهداری از نوزاد با نگهداری از خودتان امکان پذیر است پس چنانچه دوستان یا خانواده قصد کمک به شما و نگهداری از نوزاد را داشتند این اجازه را به آنها بدهید که به شما کمک کرده تا شما بتوانید ساعاتی را استراحت کرده یا به تفریح مورد علاقه‌تان بپردازید.

نقش همسر در زمان ابتلای مادر به افسردگی پس از زایمان بسیار مهم است. همسر با توجه به رفتارهای زن خود، باید به عنوان فردی که بسیار به او نزدیک است درصورت دیدن هرگونه علائم و نشانه‌ای از افسردگی در سریعترین زمان از روانپزشک کمک گرفته و به هیچ عنوان این موضوع را نادیده نگیرد.

رابطه عاطفی خوب با همسرتان در زمانی که او باردار است می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به افسردگی پس از زایمان به شدت موثر باشد و در عین حال نداشتن رابطه عاطفی مناسب می‌تواند تشدید کننده این عارضه باشد. در دوران افسردگی پس از زایمان، زنان گمان می‌کنند که توجه و حمایت همسر نسبت به آنان کم شده است بنابراین در صورتی که توجه و حمایت شما را مشاهده کنند می‌توانند به سرعت از این دوران افسردگی عبور کنند.

طبق مطالعات انجام شده، افسردگی بعد از زایمان می‌تواند بدون هیج علت زمینه‌ای مانند سابقه افسردگی در خانواده، مشکلات روانپزشکی و … رخ دهد. در صورتی که هیچ عامل استرس‌زای بیرونی هم وجود نداشته باشد اما باز هم ممکن است علائم این بیماری در زنان بعد از زایمان بروز پیدا کند. برخی از راه‌هایی که می‌تواند به جلوگیری از ابتلا به این افسردگی کمک کننده باشد عبارتند از:
بهتر است در صورتی که سابقه افسردگی در خودتان یا خانواده دارید، قبل از اقدام به بچه‌دار شدن با روانپزشک متخصص مشورت کنید. در صورتی که علائم افسردگی خفیف باشد با انجام دستورات روانپزشک و اقدامات حمایتی و توصیه‌های مناسب می‌توانید جلوی پیشرفت افسردگی را بگیرید. اقدام سریع برای درمان افسردگی و شروع درمان زیر نظر روانپزشک متخصص می‌تواند بسیار مفید باشد.

داشتن تغذیه سالم، انجام ورزش روزانه، پرهیز از مصرف الکل و سیگار، ایجاد ارتباط عاطفی بهتر و استفاده از مکمل‌های تجویز شده توسط پزشک نیز می‌تواند به بهبود افسردگی و جلوگیری از پیشرفت آن کمک کند.